چک و سفته (بخش سوم)
پرداخت وجه چک‌هایی که صادرکننده آن فوت نموده است، به چه نحوی می‌باشد؟
براساس شرایط عمومی افتتاح حساب جاری، چنانچه تاریخ چک مؤخر بر تاریخ فوت صادرکننده باشد، چک، قابل پرداخت نخواهد بود. اما اگر تاریخ مندرج در آن، مقدم بر تاریخ فوت صادرکننده باشد، پرداخت وجه آن به لحاظ حقوقی، بلامانع است.
آیا قلم زدن کلمه چاپی به حواله‌کرد، تأثیری در حقوق قانونی دارنده چک خواهد داشت؟
قلم زدن کلمه چاپی به حواله‌کرد تأثیری در حقوق قانونی دارنده چک نخواهد داشت.
منظور از عبارت به حواله‌کرد در متن چک چیست؟
ممکن است به دلایل تجاری، صادرکننده چک با خط زدن عبارت (به حواله‌کرد) مندرج بر روی برگه چک، امکان انتقال چک به شخص ثالث را به طریق قراردادی، از دارنده سلب نماید. در صورت عدم رعایت شرط فوق از سوی دارنده، انتقال چک به اشخاص ثالث، از نظر بانک شرط حاکم بر اسناد تجاری فاقد اشکال خواهد بود.
آیا چک در وجه حامل را می‌توان در وجه شخص معینی ظهرنویسی نمود؟
ظهرنویسی در وجه شخص معین، به محدود شدن مفاد دستور یا تعهد می‌انجامد، به علاوه امکان بروز اشتباهاتی که منجر به زیان دارنده و یا مسئولین سند می‌شود، قابلیت تبدیل سند در وجه حامل به سند در وجه شخص معین، وجود ندارد. بدیهی است که عکس این موضوع (تبدیل سند در وجه شخص معین به سند در وجه حامل)، امکان‌پذیر است.
تکلیف بانک در مقابل چک‌هایی که در وجه دادگستری یا حساب‌های غیرقابل برداشت دادگستری، صادر و بعضاً توسط اجرای احکام یا قضات در وجه اشخاص ثالث ظهرنویسی شده و دستور به پرداخت نقدی می‌شود، چه می‌باشد؟
طبق قانون محاسبات عمومی کشور، ظهرنویسی چک‌های صادره در وجه ادارات و سازمان‌های دولتی به نفع اشخاص ثالث مجاز نمی‌باشد. با توجه به مواد 11 و 30 قانون محاسبات عمومی کشور شایسته است نظر مقام قضایی را به مواد مذکور که ناظر بر لزوم تمرکز وجوه چک‌ها در حساب‌های خزانه‌داری کل بوده و معطوف و از ایشان استعلام می‌شود. بدیهی است در صورت دستور صریح و کتبی، طبق آن اقدام می‌شود.
در صورتی که در قسمت (در وجه)، عبارت (خودتان جهت واریز به حساب شماره فلان)، ذکر شده باشد، تکلیف بانک چیست؟
معنی واژه (خودتان)، در عرف بانکداری، همان بانک است. به این معنی که، صادرکننده، به بانک وکالت می‌دهد که وجه چک را پس از وصول، به حساب مورد نظر، واریز نماید. بنابراین، این گونه چک‌ها فقط توسط بانک قابل وصول خواهد بود. لازم به ذکر است که حساب ذکر شده در متن چک، می‌بایست به نحوی نگارش شده باشد که برای بانک (وکیل)، قابل شناسایی برای واریز یا صدور چک رمزدار باشد.
آیا برای وصول چک از طریق کلر، به ظهرنویسی متقاضی، نیاز است؟
چنانچه متقاضی، خود صادرکننده چک باشد با توجه به اینکه مشخصات کامل ایشان در بانک محالٌ‌علیه وجود دارد نیازی به ظهرنویسی نیست. اما چنانچه متقاضی شخص دیگری غیر از صادرکننده چک باشد، ظهرنویسی ایشان به منظور احراز هویت دارنده لازم و ضروری است.
آیا شخص 15 ساله‌ای که دارای کارت ملی می‌باشد، می‌تواند اقدام به وصول چک نماید؟
برای انجام امور حقوقی و تصرفات مالی نیاز به اهلیت استیفاء است و یکی از شرایط این اهلیت رشد و سن قانونی است. لذا به لحاظ قانونی انجام چنین امری دارای اشکال است، مگر اینکه شخص مذکور دارای گواهی رشد از دادگاه صالحه یا 18 سال تمام شمسی داشته باشد.
مهلت ارائه چک به بانک محالٌ‌علیه
با توجه به اینکه در قانون صدور چک و همچنین قانون تجارت، محدودیتی برای مدت ارائه چک و مطالبه وجه آن از بانک محالٌ‌علیه پیش‌بینی نشده و محدودیتی در خصوص پرداخت وجه چک ندارد، ذینفع چک می‌تواند در هر تاریخی بعد از تاریخ سررسید چک، برای وجود وجه چک به بانک مراجعه کند. اما شرط ابقای مسئولیت مدنی ظهرنویسان چک بر طبق مواد 315 و 317 قانون تجارت که در ماده 20 قانون صدور چک نیز تأیید شده، وجه آن در مواعد زمانی تعیین شده پس از تاریخ صدور، به شرح ذیل می‌باشد:
الف) اگر صدور چک و تأدیه وجه آن در یک شهر باشد، 15 روز
ب) اگر صدور چک و تأدیه وجه آن در دو شهر باشد (در یک کشور) 45 روز
ج) اگر صدور چک و تأدیه وجه آن در دو کشور باشد 4 ماه تمام.
چنانچه پس از گذشت 15 روز از تاریخ مندرج در چک، شخصی اقدام به ظهرنویسی آن نماید، مسئولیت حقوقی ایشان چه خواهد بود؟
ضمن تأیید فقدان مسئولیت کیفری برای ظهرنویسان، باید گفت که طبق مواد قانونی فوق‌الذکر (مواد 315 و 317 قانون تجارت) لازمه وجود مسئولیت مدنی ظهرنویسان در پرداخت وجه چک، مطالبه وجه آن در مواعد قانونی یاد شده می‌باشد. لذا با توجه به اینکه ظهرنویسی پس از موعد مقرر بوده است (به شرط اثبات)، مسئولیتی متوجه ظهرنویس نخواهد بود.
چنانچه دارنده چک بعد از گذشت ده سال از تاریخ مندرج در آن به بانک مراجعه نماید بانک چه تکلیفی دارد؟
عملکرد برخی از بانک‌ها به این صورت است که صرفاً در صورت تأیید صدور آن توسط صادرکننده، اقدام به پرداخت مبلغ یا صدور گواهی عدم پرداخت چک می‌نمایند. این در حالی است که چک صادره در حکم اسناد تجاری و بیانگر طلب دارنده آن است بنابراین شامل مرور زمان نبوده و هر موقع (تاریخ مندرج و پس از آن) قابل کارسازی توسط شعبه می‌باشد.
در صورت خط‌خوردگی در متن و عدم اصلاح متن چک، آیا می‌توان به ظهر چک استناد نمود؟
طبق ماده 1302 قانون مدنی، مندرجات موجود در ظهر چک ملاک است. صادرکننده می‌تواند یک یا تمامی ارکان چک را با مندرجات ظهر آن، تغییر دهد.
آیا اخذ چک به عنوان وثیقه اعطای وام و تسهیلات مجاز است؟
وفق قانون (عدم الزام سپردن وثیقه ملکی به بانک‌ها و دستگاه‌ها و سایر مؤسسات و شرکت‌های دولتی به منظور تسهیل امر سرمایه‌گذاری و ایجاد اشتغال بیشتر در طرح‌های تولیدی و صادراتی مصوب 1380/3/27) اخذ چک با ظهرنویسی ضامن معتبر، به عنوان تضمین، فقط در طرح‌های تولیدی، مجاز می‌باشد. بنابراین، مستفاد از این قانون، اخذ چک به عنوان تضمین بازپرداخت تسهیلات، به استثنای مورد اشاره شده ممنوع می‌باشد.
نویسنده: محمدرضا ایران‌نژاد (مدرس و مشاور امور بانکی و اقتصادی)
