طرح صنعتی چیست؟
طبق ماده 20 قانون ثبت اختراعات، طرح‌های صنعتی و علائم تجاری مصوب 1386، طرح صنعتی به این صورت تعریف شده است: «هرگونه ترکیب خطوط یا رنگ‌ها و هرگونه شکل سه بعدی با خطوط، رنگ‌ها و یا بدون آن، به گونه‌ای که ترکیب یا شکل یک فرآورده صنعتی یا محصولی از صنایع دستی را تغییر دهد، طرح صنعتی است. در یک طرح صنعتی تنها دسترسی به یک نتیجه فنی بدون تغییر ظاهری مشمول حمایت از این قانون نمی‌باشد.»
حقوق ناشی از ثبت طرح صنعتی
طبق ماده 28 قانون فوق الذکر، حقوق ناشی از ثبت طرح صنعتی، مدت اعتبار و تمدید آن به شرح زیر است: الف) بهره‌برداری از هر طرح صنعتی که در ایران ثبت شده باشد، توسط اشخاص، مشروط به موافقت مالک آن است. ب) بهره‌برداری از یک طرح صنعتی ثبت شده عبارت است از: ساخت، فروش و وارد کردن اقلام حاوی آن طرح صنعتی ج) مالک طرح صنعتی ثبت شده، می‌تواند علیه شخصی که بدون موافقت او افعال مذکور در بند (ب) این ماده را انجام دهد یا مرتکب عملی شود که عادتاً موجبات تجاوز آینده را فراهم آورد، در دادگاه اقامه دعوی نماید.
مدت اعتبار و تمدید طرح صنعتی
طبق بند (د) ماده 28 قانون ثبت اختراعات، طرح‌های صنعتی و علائم تجاری مصوب 1386، مدت اعتبار طرح صنعتی پنج سال از تاریخ تسلیم اظهارنامه ثبت آن خواهد بود. این مدت را می‌توان برای دو دوره پنج ساله متوالی دیگر پس از پرداخت هزینه مربوط، تمدید نمود. پس از انقضای هر دوره که از پایان دوره شروع می‌شود، یک مهلت شش ماهه برای پرداخت هزینه تمدید گردیده و همچنین جریمه تأخیر در نظر گرفته خواهد شد.
شرایط ثبت طرح صنعتی چیست؟
طبق ماده 21، طرح صنعتی زمانی قابل ثبت است که جدید و یا اصیل باشد. طرح صنعتی جدید: زمانی طرح صنعتی جدید است که از طریق انتشار به طور محسوس و یا از طریق استفاده به هر نحو دیگر، قبل از تاریخ تسلیم اظهارنامه یا بر حسب مورد قبل از حق تقدم اظهارنامه برای ثبت در هیچ نقطه‌ای از جهان برای عموم افشاء نشده باشد. اصالت طرح صنعتی: طرح صنعتی در صورتی اصیل محسوب می‌شود که به طور مستقل توسط طراح پدید آمده و کپی و تقلید طرح‌های موجود نباشد، به طوری که از دید یک کاربر آگاه، متفاوت از طرح‌هایی باشد که قبلاً در اختیار عموم قرار گرفته است.
ابطال طرح صنعتی
هر ذی‌نفع می‌تواند طبق ماده 29 قانون فوق‌الذکر، از دادگاه، ابطال ثبت طرح صنعتی را درخواست نماید. در این صورت باید ثابت کند که یکی از شرایط مندرج در مواد (20) و (21) رعایت نشده است و یا کسی که طرح صنعتی به نام وی ثبت شده، پدیدآورنده آن طرح یا قائم‌مقام قانونی او نیست. مفاد قسمت اخیر ماده (18) در این خصوص نیز اعمال می‌شود.
مرجع ثبت طرح صنعتی
طبق ماده 52 این قانون، ثبت کلیه موضوعات مالکیت صنعتی، اعم از طرح صنعتی، اختراع، علامت، علامت توسط اداره مالکیت صنعتی سازمان ثبت اسناد و املاک کشور انجام می‌شود.
اظهارنامه ثبت طرح صنعتی
طبق ماده 22 قانون فوق‌الذکر، اظهارنامه ثبت طرح صنعتی که به اداره مالکیت صنعتی تسلیم می‌شود، همراه نقشه، عکس و سایر مشخصات گرافیکی کالا که تشکیل دهنده طرح صنعتی هستند و ذکر نوع فرآورده‌هایی که طرح صنعتی برای آنها استفاده می‌شود، خواهد بود. اگر طرح صنعتی سه بعدی باشد، اداره مالکیت صنعتی می‌تواند نمونه واقعی یا ماکتی از آن را نیز به همراه اظهارنامه درخواست نماید. اظهارنامه مشمول هزینه تعیین شده برای تسلیم آن خواهد بود. اظهارنامه باید دربردارنده مشخصات طرح باشد و در مواردی که متقاضی همان طراح نیست، اظهارنامه باید به همراه مدرکی باشد که ذی‌حق بودن متقاضی را برای ثبت طرح صنعتی ثابت نماید. * همچنین طبق ماده 24، دو یا چند طرح صنعتی را می‌توان در یک اظهارنامه قید و تسلیم نمود، مشروط بر آن که مربوط به یک طبقه‌بندی بین‌المللی و یا مربوط به یک مجموعه یا ترکیبی از اجزاء باشد. * ممکن است ضمن اظهارنامه درخواست شود که انتشار آگهی ثبت طرح صنعتی از تاریخ تسلیم اظهارنامه حداکثر تا 12 ماه و یا اگر ادعای حق تقدم شده است از تاریخ حق تقدم به تأخیر افتد.
ثبت و انتشار آگهی طرح صنعتی
طبق ماده 27 قانون ثبت اختراعات، طرح‌های صنعتی و علائم تجاری مصوب 1386، بررسی، ثبت و انتشار آگهی طرح صنعتی به ترتیب زیر خواهد بود: الف) تاریخ اظهارنامه همان تاریخ تسلیم آن به اداره مالکیت صنعتی است، مشروط بر این که در زمان تسلیم، اظهارنامه حاوی کلیه اطلاعاتی باشد که شناسایی متقاضی و همچنین نمایش گرافیکی کالای متضمن طرح صنعتی را ممکن سازد. ب) اداره مالکیت صنعتی پس از وصول اظهارنامه، آن را از نظر مطابقت با مفاد ماده (22) این قانون و نیز این که طرح صنعتی مذکور، طبق مقررات مندرج در ماده (20) و بند (و) ماده (4) و مقررات مربوط می‌باشد، بررسی می‌کند. ج) در صورتی که اداره مالکیت صنعتی تشخیص دهد شرایط موضوع بند (ب) این ماده رعایت شده است، طرح صنعتی را ثبت و آگهی مربوط را منتشر و گواهی ثبت آن را به نام متقاضی صادر می‌نماید؛ در غیر این صورت اظهارنامه را مردود اعلام می‌کند. د) هرگاه درخواستی طبق ماده (25) ارائه شده باشد، پس از ثبت طرح صنعتی، نمونه طرح و مفاد اظهارنامه منتشر نمی‌شود. در این صورت اداره مالکیت صنعتی، یک آگهی حاوی تأخیر انتشار طرح صنعتی مذکور و اطلاعات مربوط به هویت مالک طرح ثبت شده و تاریخ تسلیم اظهارنامه و مدت تأخیر مورد درخواست و سایر امور ضروری را منتشر می‌کند. پس از انقضای مدت تأخیر درخواست شده، اداره مالکیت صنعتی آگهی طرح صنعتی ثبت شده را منتشر خواهد کرد. رسیدگی به دعوی راجع به یک طرح صنعتی ثبت شده در مدت تأخیر انتشار آگهی مشروط به آن است که اطلاعات مندرج در دفاتر ثبت و اطلاعات مربوط به پرونده اظهارنامه به شخصی که علیه او دعوی اقامه می‌شود به طور کتبی ابلاغ شده باشد.
کدام طرح‌های صنعتی قابل حمایت نیستند؟
1- طرح‌هایی که تنها در نتیجه عملکرد فنی محصول ایجاد می‌شوند. 2- طرح‌های حاوی نمادها یا نشان‌های رسمی 3- طرح‌های مخالف نظم عمومی یا اخلاق حسنه
قرارداد اجازه بهره‌برداری از طرح صنعتی
طبق ماده 50، هرگونه قرارداد اجازه بهره‌برداری طرح‌های صنعتی ثبت شده، یا اظهارنامه مربوط به آن به اداره مالکیت صنعتی تسلیم می‌شود. اداره مالکیت صنعتی، مفاد و محتویات قرارداد را به صورت محرمانه حفظ، ولی اجازه بهره‌برداری را ثبت و آگهی می‌کند. تأثیر این گونه قراردادها نسبت به اشخاص ثالث مشروط به مراعات مراتب فوق است.
مدارک لازم برای ثبت طرح صنعتی
* مدارک مثبت هویت متقاضی و طراح، مانند کپی شناسنامه و کارت ملی برابر اصل شده برای اشخاص حقیقی و آگهی تأسیس و آخرین تغییرات جهت اشخاص حقوقی به صورت خوانا * اگر طرح صنعتی دو بعدی باشد،5 نمونه از شکل یا تصویر گرافیکی یا 5 نمونه از طرح ترسیم شده به عنوان نمونه * اگر طرح صنعتی سه بعدی باشد،5 نمونه از شکل یا تصویر گرافیکی یا 5 نمونه از طرح ترسیم شده به عنوان نمونه * درخواست کتبی که باید به صورت اسکن شده و الصاق آن در پرونده الکترونیکی باشد؛ مبنی بر عدم ذکر اسم طراح، چنانچه طراح نخواهد بود اسم وی ذکر شود. * رسید مربوط به پرداخت هزینه اظهارنامه و در صورتی که اظهارنامه شامل دو یا چند طرح صنعتی است رسید مربوط به پرداخت هزینه‌های اضافی * مدارک مربوط به حق تقدم که باید همزمان با تسلیم اظهارنامه یا حداکثر ظرف 15 روز از آن تاریخ تسلیم شود. * مدارک نمایندگی، در صورتی که تقاضا توسط نماینده قانونی به عمل آید.
شرایط و مشخصات فنی تصاویر ارسالی
* در تصویر ارسالی، طرح باید در یک زمینه ساده، به نحوی که قابل رویت باشد قرار گیرد. * تصویر کالا به صورت رنگی باشد و حداکثر حجم آن 500 کیلوبایت باشد. * سایر تصاویر حداکثر A4 باشد و حتماَ به صورت عمودی اسکن شود.
ثبت اختراعات
 اختراع چیست؟
براساس ماده 1 قانون ثبت اختراعات، طرح های صنعتی و علائم تجاری مصوب 1386، اختراع نتیجه فکر فرد یا افراد است که برای اولین بار فرآیند یا فرآورده‌ای خاص را ارائه می‌کند و مشکلی را دریک حرفه، فن، فناوری، صنعت و مانند آنها حل می‌نماید.
چه اختراعاتی را می‌توانیم ثبت کنیم؟
طبق ماده 2 این قانون، اختراعی قابل ثبت است که دارای ابتکار جدید و دارای کاربرد صنعتی باشد. ابتکار جدید یعنی: آنچه که در فن یا صنعت قبلی وجود نداشته و برای دارنده مهارت عادی در فن مذکور معلوم و آشکار نباشد و از نظر صنعتی، اختراعی کاربردی محسوب می‌شود که در رشته‌ای از صنعت قابل ساخت یا استفاده باشد. مراد از صنعت، معنای گسترده آن است و شامل مواردی نظیر صنایع‌دستی، کشاورزی، ماهیگیری و خدمات نیز می‌شود.
گواهینامه اختراع چیست؟
براساس ماده 3 قانون ثبت اختراعات، طرح‌های صنعتی و علائم تجاری مصوب 1386، گواهینامه اختراع، سندی است که اداره مالکیت صنعتی برای حمایت از اختراع صادر می‌کند و دارنده آن می‌تواند از حقوق انحصاری بهره‌مند شود. همچنین طبق ماده 5، نحوه‌ی ذکر نام مخترع در گواهینامه اختراع و نحوه تعلق حق اختراع ثبت شده به شرح زیر است: الف) حقوق اختراع ثبت شده منحصراً به مخترع تعلق دارد. ب) اگر افرادی به صورت مشترک اختراعی کرده باشند، حقوق ناشی از اختراع مشترکاً به آنان تعلق می‌گیرد. ج) هرگاه دو یا چند نفر، مستقل از دیگری اختراع واحدی کرده باشند شخصی که اظهارنامه اختراع خود را زودتر تسلیم کرده و یا در صورت ادعای حق تقدم هر کدام بتوانند اثبات کنند که در تاریخ مقدم اظهارنامه خود را به صورت معتبر تسلیم کرده‌اند، مشروط بر این که اظهارنامه مذکور مسترد یا رد نگردیده یا مسکوت (متوقف شده) گذاشته نشده باشد، حق ثبت اختراع را خواهند داشت. د) حقوق ناشی از اختراع ثبت شده قابل انتقال است و در صورت فوت صاحب حق به ورثه او منتقل می‌شود. هـ) در صورتی که اختراع ناشی از استخدام یا قرارداد باشد، حقوق مادی آن متعلق به کارفرما خواهد بود، مگر آن که خلاف آن در قرارداد شرط شده باشد. و) نام مخترع در گواهینامه اختراع قید می‌شود؛ مگر این که کتباً از اداره، مالکیت صنعتی درخواست کند که نامش ذکر نشود. هرگونه اظهار یا تعهد مخترع مبنی بر این که نام شخص دیگری به عنوان مخترع قید گردد، فاقد اثر قانونی است.
چه اختراعاتی براساس قانون حمایت نمی‌شود؟
موارد زیر از حیطه حمایت از اختراع خارج است: الف) کشفیات، نظریه‌های علمی، روش‌های ریاضی و آثار هنری ب) طرح‌ها و قواعد یا روش‌های انجام کار تجاری و سایر فعالیت‌های ذهنی و اجتماعی ج) روش‌های تشخیص و معالجه بیماری‌های انسان یا حیوان این بند شامل فرآورده‌های منطبق با تعریف اختراع و مورد استفاده در روش‌های مزبور نمی‌شود. د) منابع ژنتیک و اجزای ژنتیک تشکیل دهنده آنها و همچنین فرآیندهای بیولوژیک تولید آنها هـ) آنچه قبلاً در فنون و صنایع پیش‌بینی شده باشد. فن یا صنعت قبلی عبارت است از هر چیزی که در نقطه‌ای از جهان از طریق انتشار کتبی یا شفاهی یا از طریق استفاده عملی و یا هر طریق دیگر، قبل از تقاضا و یا در موارد حق تقدم ناشی از اظهارنامه ثبت اختراع، افشاء شده باشد. در صورتی که افشاء اختراع ظرف مدت شش ماه قبل از تاریخ تقاضا یا در موارد مقتضی قبل از تاریخ حق تقدم اختراع صورت گرفته باشد، مانع ثبت نخواهد بود. و) اختراعاتی که بهره‌برداری از آنها خلاف موازین شرعی یا نظم عمومی و اخلاق‌حسنه باشد.
اظهارنامه ثبت اختراع چیست؟
اظهارنامه ثبت اختراع، طبق ماده 4 قانون فوق‌الذکر، به اداره مالکیت صنعتی داده می‌شود. در این اظهارنامه باید موضوعی را که حمایت از آن درخواست می‌شود، تعیین کرده و به فارسی تنظیم شود. اظهارنامه، دارای تاریخ و امضاء بوده و خواسته، توصیف ادعا، خلاصه‌ای از توصیف اختراع و در صورت لزوم نقشه‌های مربوطه را دربرداشته باشد. هزینه‌های ثبت اظهارنامه از درخواست کننده ثبت دریافت می‌شود. طبق ماده 8، اظهارنامه ثبت اختراع باید فقط به یک اختراع یا به دسته‌ای از اختراعات مرتبط که یک اختراع کلی را تشکیل می‌دهند مربوط باشد. در اختراع کلی ذکر نکردن ارتباط اجزای آن موجب بی‌اعتباری گواهینامه اختراع مربوط نمی‌شود.
تنظیم اظهارنامه ثبت اختراع
طبق ماده 4 این قانون، در تنظیم و تسلیم اظهارنامه باید موارد زیر رعایت شود: الف) نام و سایر اطلاعات لازم در خصوص متقاضی، مخترع و نماینده قانونی او، در صورت وجود و عنوان اختراع در اظهارنامه درج شود. ب) در مواقعی که متقاضی شخص مخترع نیست، مدارک دال بر سمت قانونی وی همراه اظهارنامه تحویل گردد. ج) ادعای مذکور در اظهارنامه، گویا و مختصر بوده و با توصیف همراه باشد، به نحوی که برای شخص دارای مهارت عادی در فن مربوط واضح و کامل بوده و حداقل یک روش اجرایی برای اختراع ارائه کند. خلاصه توصیف فقط به منظور ارائه اطلاعات فنی است و نمی‌توان برای تفسیر محدوده حمایت به آن استناد کرد. * نکته: متقاضی ثبت اختراع طبق ماده 7، تا زمانی که اظهارنامه او برای ثبت اختراع قبول نشده است، می‌تواند آن را مسترد کند (پس بگیرد).
تغییرات و اصلاح اظهارنامه ثبت اختراع
متقاضی می‌تواند تا زمانی که اظهارنامه وی مورد موافقت قرار نگرفته است: الف) اظهارنامه خود را اصلاح کند، مشروط بر آن که از حدود اظهارنامه نخست تجاوز نکند. ب) آن را به دو یا چند اظهارنامه تقسیم کند. اظهارنامه تقسیمی باید، دارای تاریخ تقاضای اولیه بوده و در صورت اقتضا و ضرورت، مشمول حق تقدم اظهارنامه نخستین است.
درخواست حق تقدم اختراع چگونه است؟
متقاضی می‌تواند همراه با اظهارنامه خود، طی اعلامیه‌ای حق تقدم مقرر در کنوانسیون پاریس برای حمایت از مالکیت صنعتی مورخ 1261 هجری شمسی (20 مارس 1883میلادی) و اصلاحات بعدی آن را درخواست نماید. حق تقدم می‌تواند براساس یک یا چند اظهارنامه ملی یا منطقه‌ای یا بین‌المللی باشد که در هر کشور یا برای هر کشور عضو کنوانسیون مذکور تسلیم شده است. در صورت درخواست حق تقدم: الف) اداره مالکیت صنعتی از متقاضی می‌خواهد ظرف مدت معین، رونوشت اظهارنامه‌ای را ارائه دهد که توسط مرجع ثبت اظهارنامه‌ای که مبنای حق تقدم است؛ گواهی شده باشد. ب) با پذیرش درخواست حق تقدم حمایت‌های مذکور در کنوانسیون پاریس شامل آن خواهد بود. در صورت عدم مراعات شرایط مندرج در این ماده و مقررات مربوط به آن، اعلامیه مذکور کأن لم یکن (باطل) تلقی می‌شود. همچنین براساس ماده 10، بنا به درخواست اداره مالکیت صنعتی، متقاضی باید شماره و تاریخ اظهارنامه اختراعی را که در خارج تسلیم کرده و عیناً و ماهیتاً مربوط به اختراع مذکور در اظهارنامه تسلیم شده به اداره مالکیت صنعتی است، ارائه دهد. با درخواست اداره مالکیت صنعتی متقاضی باید مدارک زیر را به اداره مذکور تسلیم کند: الف) تصویر هرگونه نامه و اخطاریه‌ای که متقاضی در مورد نتایج بررسی‌های انجام شده در خصوص اظهارنامه‌های خارج دریافت کرده است. ب) تصویر گواهینامه اختراع که براساس اظهارنامه‌های خارجی ثبت شده است. ج) تصویر هرگونه تصمیم نهایی مبنی بر رد اظهارنامه خارجی یا رد ثبت اختراع ادعا شده در اظهارنامه خارجی. د) تصویر هر تصمیم نهایی مبنی بر بی‌اعتباری گواهینامه اختراع صادر شده براساس اظهارنامه خارجی * اداره مالکیت صنعتی تاریخ تقاضا را همان تاریخ دریافت اظهارنامه تلقی خواهد کرد؛ مشروط بر این که اظهارنامه در زمان دریافت، حاوی نکات زیر باشد: الف) ذکر صریح یا ضمنی این نکته که ثبت یک اختراع تقاضا می‌شود. ب) ذکر نکاتی که شناخت هویت متقاضی را امکان‌پذیر می‌کند. ج) توصیف اجمالی (خلاصه) اختراع اگر اداره مالکیت صنعتی تشخیص دهد که اظهارنامه در زمان تقاضا فاقد شرایط فوق بوده است، از متقاضی دعوت خواهد کرد تا از تاریخ ابلاغ ظرف سی روز اصلاحات لازم را انجام دهد و تاریخ تقاضا همان تاریخ دریافت اصلاحات مذکور خواهد بود ولی اگر در مهلت تعیین شده اصلاح صورت نگیرد، اظهارنامه کأن لم یکن تلقی خواهد شد. * چنانچه در اظهارنامه به نقشه‌هایی اشاره شود که در آن درج یا ضمیمه نشده است؛ طبق ماده 13 قانون ثبت اختراعات، طرح‌های صنعتی و علائم تجاری مصوب 1386، اداره مالکیت صنعتی از متقاضی دعوت می‌کند تا نقشه‌ها را ارائه دهد. اگر متقاضی دعوت را اجابت کرده و نقشه‌های مورد اشاره را ارائه نماید، اداره مذکور تاریخ دریافت نقشه را تاریخ تقاضا تلقی خواهد نمود؛ در غیر این صورت، تاریخ تقاضا را همان تاریخ دریافت اظهارنامه قید نموده و اشاره به نقشه‌ها را کأن لم یکن تلقی خواهد کرد. پس از قید تاریخ تقاضا، اداره مالکیت صنعتی اظهارنامه را از نظر انطباق با شرایط مندرج در این قانون و آیین‌نامه آن، بررسی خواهد کرد و در صورت تشخیص انطباق، اقدام لازم را برای ثبت اختراع انجام می‌دهد. در غیر این صورت اظهارنامه را رد و مراتب را به متقاضی ابلاغ می‌کند.
وظیفه اداره مالکیت صنعتی پس از ثبت اختراع چیست؟
طبق ماده 14 قانون ثبت اختراعات، طرح های صنعتی و علائم تجاری مصوب 1386، اداره مالکیت صنعتی پس از ثبت اختراع باید: الف) در خصوص ثبت اختراع یک نوبت آگهی منتشر کند. ب) گواهینامه ثبت اختراع را صادر کند. ج) رونوشت گواهینامه ثبت اختراع را بایگانی و پس از دریافت هزینه تعیین شده، اصل آن را به متقاضی تسلیم کند. د) به درخواست دارنده گواهینامه اختراع، تغییراتی را در مضمون و نقشه‌های اختراع، به منظور تعیین حدود حمایت اعطا شده انجام دهد، مشروط بر این که در نتیجه این تغییرات، اطلاعات مندرج در گواهینامه اختراع ازحدود اطلاعات مذکور در اظهارنامه اولیه‌ای که اختراع براساس آن ثبت شده است، تجاوز نکند.
حقوق مخترع براساس گواهینامه اختراع چیست؟
طبق ماده 15 قانون ثبت اختراعات، طرح‌های صنعتی و علائم تجاری مصوب 1386، حقوق ناشی از گواهینامه اختراع به ترتیب زیر است: الف) بهره‌برداری از اختراع ثبت شده در ایران توسط اشخاصی غیر از مالک اختراع، مشروط به موافقت مالک آن است. بهره‌برداری از اختراع ثبت شده به شرح آتی خواهد بود: 1- در صورتی که اختراع در خصوص فرآورده باشد: اول: ساخت، صادرات و واردات، عرضه برای فروش، فروش و استفاده از فرآورده دوم: ذخیره به قصد عرضه برای فروش، فروش یا استفاده از فرآورده 2- در صورتی که موضوع ثبت اختراع فرآیند باشد: اول: استفاده از فرآیند. دوم: انجام هر یک از موارد مندرج در جزء (1) بند (الف) این ماده در خصوص کالاهایی که مستقیماً از طریق این فرآیند به دست می‌آید. ب) مالک می‌تواند با رعایت بند (ج) این ماده و ماده (17) علیه هر شخص که بدون اجازه او بهره‌برداری‌های مندرج در بند (الف) را انجام دهد و به حق مخترع تعدی کند و یا عملی انجام دهد که ممکن است منجر به تعدی به حق مخترع شود، به دادگاه شکایت کند. ج) حقوق ناشی از گواهینامه اختراع شامل موارد زیر نمی‌شود: 1- بهره‌برداری از کالاهایی که توسط مالک اختراع یا با توافق او در بازار ایران عرضه می‌شود. 2- استفاده از وسایل موضوع اختراع در هواپیماها، وسایط نقلیه زمینی یا کشتی‌های سایر کشورها که به طور موقت یا تصادفاً وارد حریم هوایی، مرزهای زمینی یا آب‌های کشور می‌شود. 3- بهره‌برداری‌هایی که فقط با اهداف آزمایشی درباره اختراع ثبت شده انجام می‌شود. 4- بهره‌برداری توسط هر شخصی که با حسن نیت قبل از تقاضای ثبت اختراع یا در مواقعی که حق تقدم تقاضا شده است، قبل از تاریخ تقاضای حق تقدم همان اختراع، از اختراع استفاده می‌کرده یا اقدامات جدی و مؤثری جهت آماده شدن برای استفاده از آن در ایران به عمل می‌آورده است. د) حقوق استفاده کننده قبلی که در جزء (4) بند (ج) این ماده قید شده است، تنها به همراه شرکت یا کسب و کار یا به همراه بخشی که در آن از اختراع استفاده می‌شده، یا مقدمات استفاده از آن فراهم گردیده، قابل انتقال یا واگذاری است.
اعتبار گواهینامه و اظهارنامه اختراع
اعتبار گواهینامه اختراع طبق ماده 16 قانون فوق‌الذکر، پس از 20 سال از تاریخ تسلیم اظهارنامه اختراع منقضی می‌شود. به منظور حفظ اعتبار گواهینامه یا اظهارنامه اختراع، پس از گذشت یک سال از تاریخ تسلیم اظهارنامه و قبل از شروع هر سال، مبلغی که به موجب آیین‌نامه این قانون تعیین می‌شود، توسط متقاضی به اداره مالکیت صنعتی پرداخت می‌گردد. تأخیر در پرداخت، حداکثر تا شش ماه در صورت پرداخت جریمه مجاز است. در صورتی که هزینه سالانه پرداخت نشود، اظهارنامه مربوط مسترد شده تلقی و یا گواهینامه اختراع، فاقد اعتبار می‌شود.
نحوه ی بهره‌برداری از اختراع چگونه است؟
طبق ماده 17 قانون ثبت اختراعات، طرح‌های صنعتی و علائم تجاری مصوب 1386، دولت یا شخص مجاز از طرف آن، با رعایت ترتیبات زیر، می‌توانند از اختراع بهره‌برداری نمایند: الف) در مواردی که با نظر وزیر یا بالاترین مقام دستگاه مربوطه منافع عمومی مانند امنیت ملی، تغذیه، بهداشت یا توسعه سایر بخش‌های حیاتی اقتصادی کشور، اقتضاء کند که دولت یا شخص ثالث از اختراع بهره‌برداری نماید و یا بهره‌برداری از سوی مالک یا شخص مجاز از سوی او مغایر با رقابت آزاد بوده و از نظر مقام مذکور، بهره‌برداری از اختراع رافع (برطرف کننده) مشکل باشد، موضوع در کمیسیونی مرکب از رئیس سازمان ثبت اسناد و املاک کشور، یکی از قضات دیوان عالی کشور با معرفی رئیس قوه قضاییه، دادستان کل کشور، نماینده رئیس‌جمهور و وزیر یا بالاترین مقام دستگاه ذی‌ربط مطرح و در صورت تصویب، با تعیین کمیسیون مذکور، سازمان دولتی یا شخص ثالث بدون موافقت مالک اختراع، از اختراع بهره‌برداری می‌نماید. ب) بهره‌برداری از اختراع محدود به منظوری خواهد بود که در مجوز آمده است و مشروط به پرداخت مبلغ مناسب به مالک مذکور با در نظرگرفتن ارزش اقتصادی مورد اجازه می‌باشد. در صورتی که مالک اختراع یا هر شخص ذی‌نفع دیگر توضیحی داشته باشند، کمیسیون پس از رسیدگی به اظهارات آنان و لحاظ کردن بهره‌برداری در فعالیت‌های غیر رقابتی تصمیم‌گیری خواهد کرد. کمیسیون می‌تواند بنا به درخواست مالک اختراع یا سازمان دولتی یا شخص ثالثی که مجوز بهره‌برداری از اختراع ثبت شده را دارد، پس از رسیدگی به اظهارات طرفین یا یکی از آنها در محدوده‌ای که ضرورت اقتضاء نماید، نسبت به تصمیم‌گیری مجدد اقدام کند. ج) در صورتی که مالک اختراع ادعا نماید که شرایط و اوضاع و احوالی که باعث تصمیم‌گیری شده دیگر وجود ندارد و امکان تکرار آن امکان‌پذیر نیست و یا این که ادعا نماید، سازمان دولتی یا شخص ثالثی که توسط کمیسیون تعیین شده نتوانسته طبق مفاد تصمیم و شرایط آن عمل کند، موضوع در کمیسیون مطرح و بررسی و پس از استماع اظهارات مالک اختراع، وزیر یا بالاترین مقام دستگاه ذی‌ربط و بهره‌بردار، اجازه بهره‌برداری لغو شده و حسب مورد اجازه بهره‌برداری برای مالک یا بهره‌بردار دیگر صادر می‌شود. با احراز و تشخیص شرایط مقرر در این بند، اگر کمیسیون تشخیص دهد حفظ حقوق قانونی اشخاصی که این اجازه را کسب کرده‌اند، بقاء تصمیم را ایجاب می‌نماید آن تصمیم را لغو نمی‌کند. در مواردی که اجازه بهره‌برداری توسط کمیسیون به شخص ثالثی داده شده است، می‌توان آن مجوز را فقط به همراه شرکت یا کسب و کار شخص تعیین شده از طرف کمیسیون یا به همراه قسمتی از شرکت یا کسب و کاری که اختراع در آن بهره‌برداری می‌شود، انتقال داد. د) اجازه‌ی بهره‌برداری موضوع این ماده، مانع انجام امور زیر نیست: 1- انعقاد قرارداد بهره‌برداری توسط مالک اختراع، با رعایت مقررات این ماده 2- بهره‌برداری مستمر از حقوق تفویضی توسط مالک اختراع طبق مندرجات بند (الف) ماده (15) 3- صدور اجازه استفاده ناخواسته طبق اجزاء (1) و (2) بند (ح) این ماده هـ) درخواست اجازه بهره‌برداری از کمیسیون باید همراه دلیل و سندی باشد که به موجب آن ثابت شود دستگاه دولتی یا شخص مجاز، از مالک اختراع درخواست بهره‌برداری کرده ولی نتوانسته است اجازه بهره‌برداری را با شرایط معقول و ظرف مدت زمان متعارف تحصیل نماید. رعایت مراتب این بند، در صورت فوریت ناشی از مصالح ملی یا موارد حصول شرایط قهریه (غیر قابل پیش‌بینی) در کشور کلاً به تشخیص کمیسیون لازم نخواهد بود؛ مشروط بر آن که در این قبیل موارد مالک اختراع در اولین فرصت ممکن از تصمیم کمیسیون مطلع شود. و) بهره‌برداری از اختراع توسط سازمان دولتی یا اشخاص ثالثی که توسط کمیسیون تعیین شده‌اند، برای عرضه در بازار ایران است. ز) اجازه کمیسیون در خصوص بهره‌برداری از اختراع در زمینه فناوری نیمه هادی‌ها، تنها در موردی جایز است که به منظور استفاده غیرتجاری عمومی بوده یا در موردی باشد که وزیر یا بالاترین مقام دستگاه ذی‌ربط تشخیص دهد که نحوه استفاده از اختراع ثبت شده توسط مالک یا استفاده کننده آن غیر رقابتی است. ح) پروانه بهره‌برداری بدون موافقت مالک، در موارد زیر نیز با ترتیباتی که ذکر می‌شود قابل صدور است: 1- در صورتی که در یک گواهینامه اختراع ادعا شده باشد که بدون استفاده از یک اختراع ثبت شده قبلی قابل بهره‌برداری نیست و اختراع مؤخر نسبت به اختراع مقدم، متضمن پیشرفت مهم فنی و دارای اهمیت اقتصادی قابل توجه باشد، اداره مالکیت صنعتی به درخواست مالک اختراع مؤخر پروانه بهره‌برداری از اختراع مقدم را در حد ضرورت، بدون موافقت مالک آن، صادر می‌کند. 2- در مواقعی که طبق جزء (1) این بند پروانه بهره‌برداری بدون موافقت مالک صادر شده باشد، اداره مالکیت صنعتی به درخواست مالک اختراع مقدم، پروانه بهره‌برداری از اختراع مؤخر را نیز بدون موافقت مالک آن صادر می‌کند. 3- در صورت درخواست صدور پروانه بهره‌برداری بدون موافقت مالک، طبق اجزاء (1) و (2) این بند در تصمیم مربوط به صدور هر یک از پروانه‌های مذکور، حدود و کاربرد پروانه و مبلغ مناسبی که باید به مالک اختراع ذی‌ربط پرداخت شود و شرایط پرداخت، تعیین می‌شود. 4- در صورت صدور پروانه بهره‌برداری طبق جزء (1) انتقال آن فقط به همراه اختراع مؤخر و در صورت صدور پروانه بهره‌برداری طبق جزء (2) انتقال آن فقط به همراه اختراع مقدم مجاز است. 5- درخواست صدور پروانه بهره‌برداری بدون موافقت مالک مشروط به پرداخت هزینه تعیین شده می‌باشد. 6- در صورت صدور پروانه بهره‌برداری بدون موافقت مالک، اجزاء (1) و (2) این بند و بندهای (ب) تا (و) و نیز بند (ط) این ماده قابل اعمال است. ط) تصمیمات کمیسیون در محدوده بندهای این ماده، در دادگاه عمومی تهران قابل اعتراض است. * همچنین طبق ماده 19، اگر مالک اختراع بخواهد از اختراع ثبت شده استفاده کند، سازمان ثبت اسناد و املاک کشور حداکثر ظرف مهلت یک هفته موضوع را به دستگاه یا دستگاه‌های ذی‌ربط منعکس می‌نماید. دستگاه‌های مذکور در خصوص امکان بهره‌برداری از اختراع حداکثر ظرف مدت دو ماه اظهارنظر نموده و نتیجه را جهت صدور پروانه بهره‌برداری کتباً به سازمان ثبت اسناد و املاک اعلام می‌نماید.
ابطال گواهینامه اختراع چگونه است؟
هر ذی‌نفع می‌تواند، ابطال گواهینامه اختراعی را از دادگاه درخواست نماید. در صورتی که ذی‌نفع ثابت کند یکی از شرایط مندرج در مواد (1)، (2)، (4) و صدر ماده (6) و بند (ج) آن رعایت نشده است یا این که مالک اختراع، مخترع یا قائم مقام قانونی او نیست، حکم ابطال گواهینامه اختراع صادر می‌شود. هر گواهینامه اختراع یا ادعا یا بخشی از ادعاهای مربوط که باطل شده است، از تاریخ ثبت اختراع باطل تلقی می‌شود. رأی نهایی دادگاه به اداره مالکیت صنعتی ابلاغ می‌گردد و اداره مزبور آن را ثبت و پس از دریافت هزینه، آگهی مربوط به آن را در اولین فرصت ممکن منتشر می‌کند.
